طبقه‌بندی مشاغل که به عنوان ارزیابی شغل نیز شناخته می‌شود فرآیندی سیستماتیک برای ارزیابی وظایف، مسئولیت‌ها و دامنه و پیچیدگی یک موقعیت برای تعیین عنوان شغلی است که به بهترین وجه با مشخصات و استانداردهای شغل مطابقت داشته باشد.

یک طبقه‌بندی شغلی خوب منجر به پاداش منصفانه و منسجم می‌شود و تضمین می‌کند که مشاغل ارشد از نظر عملکرد و قابلیت‌ها دارای الزامات بالاتری هستند و امکان برنامه‌ریزی را برای جانشین‎پروری برای نقش‌های ارشد، بیشتر می‌کند.

طبقه بندی مشاغل معمولاً در شرکت‌های بزرگ، مؤسسات دولتی و سایر خدمات عمومی مانند دانشگاه‌ها استفاده می‌شود. همچنین معمولاً در سازمان‌هایی با مسیرهای شغلی بسیار ساختاریافته مانند حسابداری یا شرکت‌های حقوقی مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور کلی زمانی که اندازه یک شرکت از حدی بزرگ‌تر می‌شود، به ساختار طبقه‌بندی مشاغل نیاز دارد.

چرا طبقه‌بندی مشاغل مهم است؟

درکنار ارائه انتظارات و وظایف واضح برای هر کارمند، توضیح سطوح شغلی نیز در فرآیند استخدام مهم است. کارمندان بالقوه معمولا برای شغل‌هایی که توضیحات و عناوینی مبهم دارند، درخواست نمی‌دهند، چراکه این مشاغل برای آن‌ها به دلیل واضح نبودن شرایط شغل و کارهایی که از آن‌ها انتظار می‌رود، سخت به نظر می‌رسد. داشتن سطوح ارشد شغلی به صورت واضح و نشان دادن آن در آگهی‌های شغلی، می‌تواند به استخدام کارمندانی مناسب،کمک کند.

یک ساختار دقیق از طبقه‌بندی مشاغل می‌تواند تضمین کند که کارکنان در همان سطح، حقوقی متناسب با شغل خود دریافت می‌کنند و به از بین بردن اختلاف دستمزد بین کارکنان کمک می‌کند.

پیشینه اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل در ایران

صرف نظر از بحث اینکه گسترش صنایع و تکامل‌های پی‌درپی تکنولوژی موجب پیدایش تخصص‌های مستمر و گسترش تحلیل مهارت‌های متنوع شد، تعادل و تناسب حقوق و دستمزد مورد توجه قرار گرفت. نظام طبقه‌بندی مشاغل در سال 1921 در کنفرانس آمارشناسان کار زیر نظر سازمان بین‌المللی کار (ILO) شروع شد و در مقاوله نامه شماره 100 سال 1957 در مورد تساوی دستمزد در قبال کار هم ارزش، اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل در سال 1337 در ایران به کارفرمایان تکلیف شد و در تصویب ماده واحد با 5 تبصره در اسفندماه 1352 تحت عنوان قانون طرح طبقه‌بندی مشاغل در کارگاه‌های مشمول قانون کار به تصویب مجلس شورای ملی رسید و در آذرماه 1352 با نظام جدید ارزشیابی و طبقه‌بندی مشاغل، اداره کل بهره‌وری و مزد وزارت کار عهده‌دار نظارت بر اجزای آن شد و در سال 1369 نیز با تصویب قانون کار جمهوری اسلامی ایران در مواد 48، 49 و 50 این قانون و ابلاغ دستورالعمل وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی وارد فاز جدید شد.

واحدهای مشمول

براساس آخرین دستورالعمل ابلاغی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تمام کارگاه‌های مشمول قانون کار جمهوری اسلامی ایران با 50 نفر کارگر یا بیشتر مشمول اجرای طرح طبقه‌بندی هستند. البته تمامی شرکت‌های خدماتی پیمانکار تامین نیروی انسانی با هر تعداد نیروی کار مشمول و موظف به اجرای طبقه‌بندی هستند.

الزامات قانونی اجرای طبقه‌بندی مشاغل در واحدهای مشمول مواد 48 ، 49 و 50 قانون کار جمهوری  اسلامی ایران کلیه واحدهای مشمول قانون کار دارای حداقل 50 نفر کارگر و بیشتر اعم از موقت و دائم به موجب آیین‌نامه نامه اجرای تبصره یک ماده 49 قانون کار جمهوری اسلامی ایران؛

به موجب بخشنامه شماره 12096 مورخ 02/09/1374 معاونت تنظیم روابط کار، وزارت کار و امور اجتماعی واحدهایی که با حداقل 50 نفر کارگر ایجاد و شروع به بهره‌برداری نمایند مکلف بر اجرای طرح هستند.

به موجب بخشنامه شماره 1848 مورخ 01/06/1376 هر کارگاهی که از تاریخ 01/04/1376 به حداقل 50 نفر کارگر اعم از دائم و یا موقت برسد ملزم به اجرای طبقه‌بندی مشاغل است.

حسب دستورالعمل شماره 9149 مورخه 11/02/1381 کلیه شرکت‌های پیمانکاری نیروی انسانی یا ارائه دهنده خدمات اعم از پشتیبانی، فنی و تولیدی با هر تعداد نیروی انسانی مشمول اجرای طبقه‌بندی مشاغل هستند.

هدف از اجرای طرح

هدف از اجرای طرح طبقه‌بندی مشاغل، متناسب‌سازی دستمزدها با مسئولیت تخصصی، دانش، تجربه، شرایط محیط کار تحصیلات و مناسبات صحیح مزد مشاغل کارگاه یا بازار کار و مشخص بودن شرح وظایف دامنه مسئولیت مشاغل و در نهایت ایجاد یک نظام مزدی صحیح یا استاندارد است.

مراحل تهیه طرح طبقه‌بندی مشاغل:

• انتخاب مؤسسه یا دفتر مشاور فنی مجاز مورد تأیید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
• انعقاد قرارداد با مشاور فنی منتخب
• تشکیل کمیته طبقه‌بندی مشاغل کارگاه حسب ضوابط
• بررسی نمودار سازمانی موجود و بازنگری و یا طراحی نمودار سازمانی توسط مشاور و تأیید نهایی توسط کارفرما
• آموزش اعضای کمیته طرح طبقه‌بندی مشاغل توسط مشاور
• جمع‌آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن‌ها (تکمیل پرسشنامه‌های شناخت شغل و مشاهده و کارسنجی شغلی توسط مشاور و همکاری کمیته طبقه‌بندی کارگاه)
• ارزیابی و تعیین امتیازات مشاغل و تعیین گروه
• تنظیم و تدوین شناسنامه‌های مشاغل و تدوین و تکمیل دستورالعمل اجرای ضوابط اجرای طرح طبق دستورالعمل اعلام شده وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
• تجمیع مستندات اجرای طرح در قالب مجلد پیش‌نویس جهت اخذ نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی
• تجلید نهایی مستندات اجرای طرح پس از تایید نهایی
• انجام مراحل شش‌گانه تطبیق افراد و تعیین مزد با نظارت مشاور

شرکت فروغ گستر شهرداد در طبقه‌بندی مشاغل، خدمات زیر را ارائه می‌دهد؛

• طراحی ساختارهای سازمانی
• آموزش‌های تخصصی
• اجرای طرح‌های جدید طبقه‌بندی مشاغل
• ارزشیابی مشاغل و تهیه شناسنامه شغلی
• بازنگری نظام‌های طبقه‌بندی مشاغل قدیم
• اجرا طرح با روش‌های ارزیابی مشاغل و تایید وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی